wist je dat
WAT HOREN VISSENOREN?
Over de invloed van geluid op zoetwatervis is nog niet heel veel bekend. Daarom doet bioloog Kees te Velde in Leiden onderzoek naar wat vissen in het binnenwater allemaal horen en hoe geluid hun gedrag en oriëntatie beïnvloedt.
TEKST: ARNO VAN ’T HOOG
BEELD: JANNY BOSMAN
“Het is een beetje pionieren, want over de invloed van geluid op zoetwatervis is nog niet heel veel bekend”, zegt Te Velde, die promoveert aan de Universiteit Leiden. De eerste stap was dus kennis opdoen over wat voor geluiden er onder water zijn. “Dit doen we door met hydrofoons geluidsopnames te maken. We zijn begonnen in het Valleikanaal en de Eem, maar hebben ook al opnames gemaakt in de Garonne, Elbe en Rijn. Vervolgens gaan we in het laboratorium in Leiden testen of vissen daadwerkelijk hun gedrag veranderen als je die geluiden afspeelt.”
ORKEST AAN GELUIDEN
Daarbij kijkt Te Velde naar het complete geluidslandschap onder water. Denk aan kwakende kikkers, zwemmende watervogels en brasems die in de bodem naar voedsel zoeken, maar zelfs wervelingen veroorzaakt door de stroming en zuurstofbelletjes van waterplanten zijn hoorbaar. Ook passerende vrachtschepen, pleziervaart en verkeer op een brug spelen een rol. “Het orkest aan geluiden vertelt een vis iets over de omgeving. Het idee is dat vissen geluid (dat ver draagt) gebruiken om zich te oriënteren. Zicht en geur zijn ook informatiebronnen, maar water is vaak troebel en geur verplaatst zich niet stroomopwaarts.”
GEHOORSTEENTJES
Waar bij mensen het trommelvlies geluidsgolven opvangt, zijn het bij vissen de gehoorsteentjes (otolieten) die trillingen registreren. “Dit maakt dat vissen vooral lage tonen goed kunnen waarnemen. Sommige vissoorten – zoals karperachtigen – gebruiken behalve hun oor ook de zwemblaas. Die is dan via buisjes verbonden met het oor en werkt als een soort trommelvlies.” Je zou denken dat vissen met een goed gehoor extra gevoelig zijn voor lawaai, maar volgens Te Velde hoeft dat niet. “Geluid kan afschrikken en harde geluiden (explosies, heien) kunnen het gehoor zelfs beschadigen. Maar het effect varieert. Bij sommige vissoorten gaan de stresshormonen omhoog of verandert het gedrag, waardoor ze bepaalde taken minder goed uitvoeren.”
MENSELIJKE ACTIVITEIT
Bij koraalvissen is aangetoond dat de larfjes worden aangetrokken door geluiden van een koraalrif. Maar als je tegelijkertijd het geluid van een motorboot afspeelt, dan kunnen ze het rif niet meer horen. “Het maskeren van natuurlijke geluiden door menselijke activiteit is een aandachtspunt”, zegt Te Velde. Opnames in de Rijn in Duitsland laten zien dat het natuurlijk riviergeluid volledig wordt overstemd door de herrie van scheepsschroeven. “Als we over een aantal jaar meer weten over de invloed van geluid op het gedrag van vissen, kan ik me goed voorstellen dat je besluit om bij bedreigde vissoorten stiller te zijn tijdens de migratie of de paaiperiode. Bijvoorbeeld middels een nachtelijk vaarverbod of snelheidslimieten op belangrijke trekroutes.”
WAT HOREN VISSENOREN?
wist je dat
Over de invloed van geluid op zoetwatervis is nog niet heel veel bekend. Daarom doet bioloog Kees te Velde in Leiden onderzoek naar wat vissen in het binnenwater allemaal horen en hoe geluid hun gedrag en oriëntatie beïnvloedt.
TEKST: ARNO VAN ’T HOOG
BEELD: JANNY BOSMAN
“Het is een beetje pionieren, want over de invloed van geluid op zoetwatervis is nog niet heel veel bekend”, zegt Te Velde, die promoveert aan de Universiteit Leiden. De eerste stap was dus kennis opdoen over wat voor geluiden er onder water zijn. “Dit doen we door met hydrofoons geluidsopnames te maken. We zijn begonnen in het Valleikanaal en de Eem, maar hebben ook al opnames gemaakt in de Garonne, Elbe en Rijn. Vervolgens gaan we in het laboratorium in Leiden testen of vissen daadwerkelijk hun gedrag veranderen als je die geluiden afspeelt.”
ORKEST AAN GELUIDEN
Daarbij kijkt Te Velde naar het complete geluidslandschap onder water. Denk aan kwakende kikkers, zwemmende watervogels en brasems die in de bodem naar voedsel zoeken, maar zelfs wervelingen veroorzaakt door de stroming en zuurstofbelletjes van waterplanten zijn hoorbaar. Ook passerende vrachtschepen, pleziervaart en verkeer op een brug spelen een rol. “Het orkest aan geluiden vertelt een vis iets over de omgeving. Het idee is dat vissen geluid (dat ver draagt) gebruiken om zich te oriënteren. Zicht en geur zijn ook informatiebronnen, maar water is vaak troebel en geur verplaatst zich niet stroomopwaarts.”
GEHOORSTEENTJES
Waar bij mensen het trommelvlies geluidsgolven opvangt, zijn het bij vissen de gehoorsteentjes (otolieten) die trillingen registreren. “Dit maakt dat vissen vooral lage tonen goed kunnen waarnemen. Sommige vissoorten – zoals karperachtigen – gebruiken behalve hun oor ook de zwemblaas. Die is dan via buisjes verbonden met het oor en werkt als een soort trommelvlies.” Je zou denken dat vissen met een goed gehoor extra gevoelig zijn voor lawaai, maar volgens Te Velde hoeft dat niet. “Geluid kan afschrikken en harde geluiden (explosies, heien) kunnen het gehoor zelfs beschadigen. Maar het effect varieert. Bij sommige vissoorten gaan de stresshormonen omhoog of verandert het gedrag, waardoor ze bepaalde taken minder goed uitvoeren.”
MENSELIJKE ACTIVITEIT
Bij koraalvissen is aangetoond dat de larfjes worden aangetrokken door geluiden van een koraalrif. Maar als je tegelijkertijd het geluid van een motorboot afspeelt, dan kunnen ze het rif niet meer horen. “Het maskeren van natuurlijke geluiden door menselijke activiteit is een aandachtspunt”, zegt Te Velde. Opnames in de Rijn in Duitsland laten zien dat het natuurlijk riviergeluid volledig wordt overstemd door de herrie van scheepsschroeven. “Als we over een aantal jaar meer weten over de invloed van geluid op het gedrag van vissen, kan ik me goed voorstellen dat je besluit om bij bedreigde vissoorten stiller te zijn tijdens de migratie of de paaiperiode. Bijvoorbeeld middels een nachtelijk vaarverbod of snelheidslimieten op belangrijke trekroutes.”