op de friese boezem
pionieren
TEKST: ARNOUT TERLOUW > FOTOGRAFIE: REIN RIJKE
Friesland is gezegend met heel veel water en een fantastisch karperbestand. Dit laatste is vooral te danken aan het Spiegelkarperproject Friese Boezem dat vanaf 2005 loopt. Gerard Hartmans vist fanatiek op dit enorm uitgestrekte stelsel van vaarten, kanalen en plassen en vangt met regelmaat prachtige schubkarpers en snelgroeiende spiegels. We gingen op een speciale datum in juni met hem op pad op zoek naar ‘de pot met goud’.
15.000 HECTARE WATER!
De Friese boezem beslaat de gehele provincie en bestaat uit meren, plassen, kanalen, laagveenmoerassen, beken, vaarten, boezemsloten en stedelijk water. Dit stelsel heeft een totale oppervlakte van 15.000 hectare. Doordat het in open verbinding staat met andere wateren kunnen reislustige karpers overal heen zwemmen. Sommige vissen doen dat dan ook, tot ver over de provinciegrenzen heen. Zo is een karper – een eenogige spiegel die toepasselijk ‘de Piraat’ wordt genoemd – vanuit Leeuwarden via het IJsselmeer en de IJssel helemaal naar het Haringvliet gezwommen. Dit is een traject van meer dan 300 km!
Gerard met de schub op topgewicht: 25 kilo zwaar!
De Friese boezem is enorm uitgestrekt, zodat het lokaliseren van de karper
essentieel is.
Met de voerboot dropt Gerard zijn rig telkens spot on, maar altijd net iets buiten de voerplek.
Gerard vist steevast met drie hengels. Op één daarvan bevestigt hij een pop-up boilie die wordt gevist aan een Ronnie rig, de andere twee zijn voorzien van een zinkende boilie die wordt gevist aan een combi-link van 17 cm.
>> SPIEGELKARPER MELDEN
De Belangenvereniging Verantwoord Karperbeheer is voor haar werk afhankelijk van enthousiaste sportvissers die door hun gevangen spiegelkarpers terugmelden. Heb je daarom een spiegelkarper gevangen op open water (binnen Friesland, maar ook van daar buiten zijn terug-meldingen welkom)? Maak dan een foto van de linkerflank (kop van de vis in je rechterhand) en mail deze naar spiegelkarpermelden@outlook.com of gebruik de handige webapp via skp.karperbeheer.nl. Daar vind je ook razend interessante informatie en verhalen over uitgezette spiegelkarpers.
>> SPIEGELKARPERPROJECT
Dankzij het ‘matchen’ van vangstfoto’s met plankfoto’s kan informatie worden verzameld over onder meer de groei, verspreiding en overleving van uitgezette karpers.
Op de Friese boezem loopt een van de grootste spiegelkarperprojecten van Nederland. De basis hiervoor werd in 2003 gelegd door Wijtze Tjoelker en Wim Boogholt met de nota ‘Herintroductie van Spiegelkarper in de Friese Boezem’. Dit project is gestart om de toekomst van de karpervisserij op het Friese boezemwater veilig te stellen.
In 2003 werden in Friesland voornamelijk slanke, verwilderde schubkarpers gevangen – spiegelkarpers waren een zeldzaamheid. Het karperbestand kende dus maar bar weinig variatie. Met de nota van Tjoelker en Boogholt werd de aftrap gedaan om de spiegelkarper te herintroduceren in het Friese boezemwater. “De eerste uitzettingen in het kader van het spiegelkarperproject vonden plaats in 2005”, zegt Daniël Takken. Hij is tegenwoordig binnen Sportvisserij Fryslân verantwoordelijk voor het project. “Inmiddels hebben we verspreid door heel Friesland zeventien uitzetronden gehad. Het originele plan uit 2005 had een looptijd van tien jaar, maar op basis van een evaluatie van het uitzetplan door Sportvisserij Nederland is in 2015 besloten om het nog eens met dezelfde periode te verlengen.”
‘PASPOORTFOTO’
Bij het berekenen van het effect van voorgaande en toekomstige uitzettingen op het totale karperbestand op de Friese boezem speelde de Belangenvereniging Verantwoord Karperbeheer (BVK) een belangrijke rol. Takken: “Die beheert voor heel veel spiegelkarperprojecten in Nederland de zogenaamde plankfoto’s. Dit zijn foto’s van de linkerflank van alle spiegelkarpers die worden uitgezet. Aan de hand van deze ‘paspoortfoto’ kan in het archief op zoek worden gegaan naar een match wanneer karpervissers de vangst van een spiegelkarper melden en deze vergezellen van een foto van de linkerflank. De Commissie Spiegelkarperproject Friese Boezem werkt nauw samen met de BVK, mede omdat Peter Bakker in beide clubs actief is.”
VEEL INFORMATIE
Mede dankzij het werk van de BVK heeft de karpercommissie van Sportvisserij Fryslân inmiddels een schat aan informatie kunnen verzamelen over de uitgezette vissen. “Onder meer over de groei, verspreiding en overlevingskansen van de uitgezette spiegelkarpers”, zegt Takken. “Zo zien we dat een relatief groot deel van de vissen in de regel in de buurt van het uitzetpunt blijft hangen. Al zitten er ook altijd een aantal avontuurlijke vissen bij. Sommige karpers zijn erg reislustig en leggen op hun tochten soms bizarre afstanden af.” Over de overlevingskansen kan Takken gezien de omvang van de Friese boezem en de relatief lage hengeldruk moeilijk iets zeggen. “We zien wel verschillen in de terugmeldpercentages van verschillende lichtingen vissen die zijn uitgezet, maar harde conclusies zijn lastig te trekken. We proberen wel om voor voldoende diversiteit te zorgen door vissen van verschillende kwekers te betrekken. Daardoor is inmiddels een heel divers bestand ontstaan.”
TOEKOMSTPLAN
Op dit moment werken Sportvisserij Fryslân en de Commissie Spiegelkarperproject Friese Boezem aan een toekomstplan voor onderhoudsuitzettingen ná 2025 – als het project afloopt. Takken: “Mede op basis van alle beschikbare informatie – afkomstig van monitoringen inzake de Kaderrichtlijn Water en terugmeldingen van sportvissers – wordt berekend wat er qua uitzettingen aan onderhoud nodig is om een stabiel bestand te creëren. Dankzij het werk van de afgelopen twintig jaar hebben we een fantastische comeback van de spiegelkarper op de Friese boezem weten te realiseren. Van dat succes willen we als sportvissers niet alleen nu, maar ook in de toekomst profiteren!”
RIG- EN BOILIETALK
Zijn vissen vangt Gerard aan twee verschillende rigs. Standaard vist hij met drie hengels (vanzelfsprekend met een Derde Hengeltoestemming op de VISpas geplakt). Op één hengel bevestigt hij een pop-up boilie op de hair, die wordt gevist aan een Ronnie rig gemaakt van Korda Boom materiaal. De twee andere hengels zijn voorzien van een zinkende boilie op de hair, die wordt gevist aan een combi-link (Downforce Tungsten van PB) van 17 cm. “Daarvan is de laatste drie centimeter gestript, zodat de haak meer bewegingsvrijheid heeft en beter prikt. Die haak is een vlijmscherpe Super Snatch in maat 4. Op de onderlijn bevestig ik bij de overgang van ‘soepel’ naar ‘stijf’ een knijpgewichtje. Dit zorgt ervoor dat de karper negen van de tien keer netjes in de onderlip wordt gehaakt. Sinds ik deze rig gebruik – in combinatie met het Central Shocker System van Pole Position – heb ik nog geen enkele losschieter gehad.” Gerard voert steevast met tijgernoten en boilies. “Dat betreft een combinatie van zelf geproduceerde boilies in de smaak chilli-peach (20 mm) en Halloween bollen van Anaconda (16 mm). “Deze boilies zijn zoet en scherp tegelijk en bevatten zijderupsen, waar de karpers gek op zijn”, licht Gerard zijn aaskeuze toe.
KLEINE DESILLUSIE
Net na middernacht kruipen we in onze slaapzakken. Op deze kortste nacht van het jaar is aan de horizon nog steeds een streepje licht te zien. De roerdompen hebben ook geen zin om te slapen, want om de paar minuten is hun kenmerkende ‘hoempende’ roep te horen. Om 03.15 uur zijn Gerard en ik allebei wakker en kruipen we uit onze slaapzakken. Het is nu bijna prime time en we verwachten stiekem eigenlijk dat elk moment ook een van de beetmelders zal ontwaken. We drinken een bak koffie en zitten als een bok op de haverkist, maar er gebeurt niets. Zit de vis er niet? Ligt al het voer van de twee voorgaande dagen er misschien nog? Het blijft gissen. De afgelopen uren hebben we wel een paar keer een piepje gehoord, maar Gerard vist bewust met slappe lijnen, dus dat zou ook de wind geweest kunnen zijn. In het eerste licht is er wel wat witvisactiviteit onder de kant, maar verder blijft het akelig stil. Als de zon zijn eerste stralen over het water laat schijnen wordt de hoop op een aanbeet met het uur minder. Maar dan klinken er ineens een paar piepen, kromt de top van de rechterhengel zich iets en veert dan weer terug. Nog een piep… “Vast een brasem”, zegt Gerard en hij krijgt gelijk. Een ‘platte’ van zo’n 60 cm mag even later weer zwemmen. Het mag vandaag niet zo zijn; zelfs niet op deze magische datum.
We hebben alle tijd om de spullen naar de stek te brengen en het kampement voor de nacht op te bouwen”, zegt Gerard aan het begin van de avond als we over een smal paadje door het riet richting het water lopen. “Voor 23.30 uur heb ik hier nog nooit wat gevangen. De meeste actie komt in de nachtelijke uren en de vroege ochtend.” Even later kijken we, omzoomd door dikke rietkragen, uit op een flinke plas water. Terwijl Gerard zich installeert en de hengels in orde maakt, klinkt in de verte het kenmerkende, zware geluid van een roerdomp. Een poosje later vaart hij zijn rigs uit met de voerboot. “Dat zou ik ook werpend kunnen doen, want de afstand is te overzien en de bodem mooi vlak en schoon. Maar voor de nauwkeurigheid vaar ik de boel toch liever uit, zodat ik zeker weet dat alles goed ligt. De rig drop ik met behulp van de release clip achterop de voerboot, meestal iets verwijderd vanwaar ik mijn voer deponeer. Mijn ervaring is namelijk dat de wat schuwere (vaak grotere) karpers meestal wat rond de voerplek rondscharrelen – in tegenstelling tot hun kleinere, vaak gretigere soortgenoten.”
MAGISCHE DAG
Voor deze reportage zijn we op 20 juni op pad gegaan – en dat is niet voor niets. Gerard heeft namelijk bijzonder goede herinneringen aan deze datum. “In 2020 beleefde ik op 20 juni een hele mooie sessie op deze stek”, vertelt het bestuurslid en de penningmeester van de Belangenvereniging Verantwoord Karperbeheer (zie kader pag. 49) als we achter de hengels zitten die voor de rietkraag in het water staan. “Toen ving ik een enorm lange schub van 105 cm en 22,5 kg én de topspiegel van dit water. Weliswaar was die laatste niet op zijn topgewicht – de vis was net afgepaaid – maar desondanks nog steeds 18,6 kg zwaar.” Een jaar later zat hij op dezelfde datum wederom op deze stek te vissen. “Het is haast niet te geloven, maar toen ving ik diezelfde spiegel weer. Met 19 kg was-ie die keer wel iets zwaarder.” Even voor de beeldvorming: het water in kwestie maakt deel uit van een enorm uitgestrekt stelsel dat duizenden hectaren beslaat met daarin behoorlijk reislustige karpers. “Toch heb ik nu op verschillende wateren/stekken al een aantal keren meegemaakt dat ik op dezelfde datum dezelfde vis weer ving – zelfs eentje op hetzelfde tijdstip!” Overigens ving Gerard de topschub vorig jaar weer, maar nu op 29 juli. In de periode dat ze van de kaart was ‘verdwenen’ was de vis wel doorgegroeid: 110 cm lang en 25 kg zwaar. Een heuse Friese vijftigponder dus!
Friesland is gezegend met heel veel water en een fantastisch karperbestand. Dit laatste is vooral te danken aan het Spiegelkarper-project Friese Boezem dat vanaf 2005 loopt. Gerard Hartmans vist fanatiek op dit enorm uitgestrekte stelsel van vaarten, kanalen en plassen en vangt met regelmaat prachtige schubkarpers en snelgroeiende spiegels. We gingen op een speciale datum in juni met hem op pad op zoek naar ‘de pot met goud’.
TEKST: ARNOUT TERLOUW > FOTOGRAFIE: REIN RIJKE
op de friese boezem
pionieren
De Friese boezem beslaat de gehele provincie en bestaat uit meren, plassen, kanalen, laagveenmoerassen, beken, vaarten, boezemsloten en stedelijk water. Dit stelsel heeft een totale oppervlakte van 15.000 hectare. Doordat het in open verbinding staat met andere wateren kunnen reislustige karpers overal heen zwemmen. Sommige vissen doen dat dan ook, tot ver over de provinciegrenzen heen. Zo is een karper – een eenogige spiegel die toepasselijk ‘de Piraat’ wordt genoemd – vanuit Leeuwarden via het IJsselmeer en de IJssel helemaal naar het Haringvliet gezwommen. Dit is een traject van meer dan 300 km!
15.000 HECTARE WATER!
Gerard met de schub op topgewicht: 25 kilo zwaar!
RIG- EN BOILIETALK
Zijn vissen vangt Gerard aan twee verschillende rigs. Standaard vist hij met drie hengels (vanzelfsprekend met een Derde Hengeltoestemming op de VISpas geplakt). Op één hengel bevestigt hij een pop-up boilie op de hair, die wordt gevist aan een Ronnie rig gemaakt van Korda Boom materiaal. De twee andere hengels zijn voorzien van een zinkende boilie op de hair, die wordt gevist aan een combi-link (Downforce Tungsten van PB) van 17 cm. “Daarvan is de laatste drie centimeter gestript, zodat de haak meer bewegingsvrijheid heeft en beter prikt. Die haak is een vlijmscherpe Super Snatch in maat 4. Op de onderlijn bevestig ik bij de overgang van ‘soepel’ naar ‘stijf’ een knijpgewichtje. Dit zorgt ervoor dat de karper negen van de tien keer netjes in de onderlip wordt gehaakt. Sinds ik deze rig gebruik – in combinatie met het Central Shocker System van Pole Position – heb ik nog geen enkele losschieter gehad.” Gerard voert steevast met tijgernoten en boilies. “Dat betreft een combinatie van zelf geproduceerde boilies in de smaak chilli-peach (20 mm) en Halloween bollen van Anaconda (16 mm). “Deze boilies zijn zoet en scherp tegelijk en bevatten zijderupsen, waar de karpers gek op zijn”, licht Gerard zijn aaskeuze toe.
KLEINE DESILLUSIE
Net na middernacht kruipen we in onze slaapzakken. Op deze kortste nacht van het jaar is aan de horizon nog steeds een streepje licht te zien. De roerdompen hebben ook geen zin om te slapen, want om de paar minuten is hun kenmerkende ‘hoempende’ roep te horen. Om 03.15 uur zijn Gerard en ik allebei wakker en kruipen we uit onze slaapzakken. Het is nu bijna prime time en we verwachten stiekem eigenlijk dat elk moment ook een van de beetmelders zal ontwaken. We drinken een bak koffie en zitten als een bok op de haverkist, maar er gebeurt niets. Zit de vis er niet? Ligt al het voer van de twee voorgaande dagen er misschien nog? Het blijft gissen. De afgelopen uren hebben we wel een paar keer een piepje gehoord, maar Gerard vist bewust met slappe lijnen, dus dat zou ook de wind geweest kunnen zijn. In het eerste licht is er wel wat witvisactiviteit onder de kant, maar verder blijft het akelig stil. Als de zon zijn eerste stralen over het water laat schijnen wordt de hoop op een aanbeet met het uur minder. Maar dan klinken er ineens een paar piepen, kromt de top van de rechterhengel zich iets en veert dan weer terug. Nog een piep… “Vast een brasem”, zegt Gerard en hij krijgt gelijk. Een ‘platte’ van zo’n 60 cm mag even later weer zwemmen. Het mag vandaag niet zo zijn; zelfs niet op deze magische datum.
De Friese boezem is enorm uitgestrekt, zodat het lokaliseren van de karper essentieel is.
>> SPIEGELKARPER MELDEN
De Belangenvereniging Verantwoord Karperbeheer is voor haar werk afhankelijk van enthousiaste sportvissers die door hun gevangen spiegel-karpers terugmelden. Heb je daarom een spiegelkarper gevangen op open water (binnen Friesland, maar ook van daar buiten zijn terugmeldingen welkom)? Maak dan een foto van de linkerflank (kop van de vis in je rechterhand) en mail deze naar spiegelkarpermelden@outlook.com of gebruik de handige webapp via skp.karperbeheer.nl. Daar vind je ook razend interessante informatie en verhalen over uitgezette spiegelkarpers.
>> SPIEGELKARPERPROJECT
Dankzij het ‘matchen’ van vangstfoto’s met plankfoto’s kan informatie worden verzameld over onder meer de groei, verspreiding en overleving van uitgezette karpers.
Op de Friese boezem loopt een van de grootste spiegelkarperprojecten van Nederland. De basis hiervoor werd in 2003 gelegd door Wijtze Tjoelker en Wim Boogholt met de nota ‘Herintroductie van Spiegelkarper in de Friese Boezem’. Dit project is gestart om de toekomst van de karpervisserij op het Friese boezemwater veilig te stellen.
In 2003 werden in Friesland voornamelijk slanke, verwilderde schubkarpers gevangen – spiegelkarpers waren een zeldzaamheid. Het karperbestand kende dus maar bar weinig variatie. Met de nota van Tjoelker en Boogholt werd de aftrap gedaan om de spiegelkarper te herintroduceren in het Friese boezemwater. “De eerste uitzettingen in het kader van het spiegelkarperproject vonden plaats in 2005”, zegt Daniël Takken. Hij is tegenwoordig binnen Sportvisserij Fryslân verantwoordelijk voor het project. “Inmiddels hebben we verspreid door heel Friesland zeventien uitzetronden gehad. Het originele plan uit 2005 had een looptijd van tien jaar, maar op basis van een evaluatie van het uitzetplan door Sportvisserij Nederland is in 2015 besloten om het nog eens met dezelfde periode te verlengen.”
‘PASPOORTFOTO’
Bij het berekenen van het effect van voorgaande en toekomstige uitzettingen op het totale karperbestand op de Friese boezem speelde de Belangenvereniging Verantwoord Karperbeheer (BVK) een belangrijke rol. Takken: “Die beheert voor heel veel spiegelkarperprojecten in Nederland de zogenaamde plankfoto’s. Dit zijn foto’s van de linkerflank van alle spiegelkarpers die worden uitgezet. Aan de hand van deze ‘paspoortfoto’ kan in het archief op zoek worden gegaan naar een match wanneer karpervissers de vangst van een spiegelkarper melden en deze vergezellen van een foto van de linkerflank. De Commissie Spiegelkarperproject Friese Boezem werkt nauw samen met de BVK, mede omdat Peter Bakker in beide clubs actief is.”
VEEL INFORMATIE
Mede dankzij het werk van de BVK heeft de karpercommissie van Sportvisserij Fryslân inmiddels een schat aan informatie kunnen verzamelen over de uitgezette vissen. “Onder meer over de groei, verspreiding en overlevingskansen van de uitgezette spiegelkarpers”, zegt Takken. “Zo zien we dat een relatief groot deel van de vissen in de regel in de buurt van het uitzetpunt blijft hangen. Al zitten er ook altijd een aantal avontuurlijke vissen bij. Sommige karpers zijn erg reislustig en leggen op hun tochten soms bizarre afstanden af.” Over de overlevingskansen kan Takken gezien de omvang van de Friese boezem en de relatief lage hengeldruk moeilijk iets zeggen. “We zien wel verschillen in de terugmeldpercentages van verschillende lichtingen vissen die zijn uitgezet, maar harde conclusies zijn lastig te trekken. We proberen wel om voor voldoende diversiteit te zorgen door vissen van verschillende kwekers te betrekken. Daardoor is inmiddels een heel divers bestand ontstaan.”
TOEKOMSTPLAN
Op dit moment werken Sportvisserij Fryslân en de Commissie Spiegelkarperproject Friese Boezem aan een toekomstplan voor onderhoudsuitzettingen ná 2025 – als het project afloopt. Takken: “Mede op basis van alle beschikbare informatie – afkomstig van monitoringen inzake de Kaderrichtlijn Water en terugmeldingen van sportvissers – wordt berekend wat er qua uitzettingen aan onderhoud nodig is om een stabiel bestand te creëren. Dankzij het werk van de afgelopen twintig jaar hebben we een fantastische comeback van de spiegelkarper op de Friese boezem weten te realiseren. Van dat succes willen we als sportvissers niet alleen nu, maar ook in de toekomst profiteren!”
Met de voerboot dropt Gerard zijn rig telkens spot on, maar altijd net iets buiten de voerplek.
Gerard vist steevast met drie hengels. Op één daarvan bevestigt hij een pop-up boilie die wordt gevist aan een Ronnie rig, de andere twee zijn voorzien van een zinkende boilie die wordt gevist aan een combi-link van 17 cm.
We hebben alle tijd om de spullen naar de stek te brengen en het kampement voor de nacht op te bouwen”, zegt Gerard aan het begin van de avond als we over een smal paadje door het riet richting het water lopen. “Voor 23.30 uur heb ik hier nog nooit wat gevangen. De meeste actie komt in de nachtelijke uren en de vroege ochtend.” Even later kijken we, omzoomd door dikke rietkragen, uit op een flinke plas water. Terwijl Gerard zich installeert en de hengels in orde maakt, klinkt in de verte het kenmerkende, zware geluid van een roerdomp. Een poosje later vaart hij zijn rigs uit met de voerboot. “Dat zou ik ook werpend kunnen doen, want de afstand is te overzien en de bodem mooi vlak en schoon. Maar voor de nauwkeurigheid vaar ik de boel toch liever uit, zodat ik zeker weet dat alles goed ligt. De rig drop ik met behulp van de release clip achterop de voerboot, meestal iets verwijderd vanwaar ik mijn voer deponeer. Mijn ervaring is namelijk dat de wat schuwere (vaak grotere) karpers meestal wat rond de voerplek rondscharrelen – in tegenstelling tot hun kleinere, vaak gretigere soortgenoten.”
MAGISCHE DAG
Voor deze reportage zijn we op 20 juni op pad gegaan – en dat is niet voor niets. Gerard heeft namelijk bijzonder goede herinneringen aan deze datum. “In 2020 beleefde ik op 20 juni een hele mooie sessie op deze stek”, vertelt het bestuurslid en de penningmeester van de Belangenvereniging Verantwoord Karperbeheer (zie kader pag. 49) als we achter de hengels zitten die voor de rietkraag in het water staan. “Toen ving ik een enorm lange schub van 105 cm en 22,5 kg én de topspiegel van dit water. Weliswaar was die laatste niet op zijn topgewicht – de vis was net afgepaaid – maar desondanks nog steeds 18,6 kg zwaar.” Een jaar later zat hij op dezelfde datum wederom op deze stek te vissen. “Het is haast niet te geloven, maar toen ving ik diezelfde spiegel weer. Met 19 kg was-ie die keer wel iets zwaarder.” Even voor de beeldvorming: het water in kwestie maakt deel uit van een enorm uitgestrekt stelsel dat duizenden hectaren beslaat met daarin behoorlijk reislustige karpers. “Toch heb ik nu op verschillende wateren/stekken al een aantal keren meegemaakt dat ik op dezelfde datum dezelfde vis weer ving – zelfs eentje op hetzelfde tijdstip!” Overigens ving Gerard de topschub vorig jaar weer, maar nu op 29 juli. In de periode dat ze van de kaart was ‘verdwenen’ was de vis wel doorgegroeid: 110 cm lang en 25 kg zwaar. Een heuse Friese vijftigponder dus!