onderzoek
MET DE CURSUS STEDELIJK WATERBEHEER
MEER ‘VISVRIENDELIJK’ STADSWATER creËren
Stadswater heeft vaak speciale zorg en aandacht nodig om de waterkwaliteit en de visstand gezond te houden. De cursus stedelijk waterbeheer reikt waterbeheerders en -gebruikers, waaronder hengelsportverenigingen, kennis en praktische handvatten aan. Samen met de gemeente Houten en hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden meldde ook de Algemene Utrechtse Hengelaars Vereniging (AUHV) zich onlangs voor de cursus aan.
TEKST: BARD BORGER > BEELD: JANNY BOSMAN & SPORTVISSERIJ NEDERLAND
‘DE CURSUS DWINGT ALLE BETROKKEN PARTIJEN OM PROBLEMEN NIET DOOR TE SCHUIVEN, MAAR SAMEN TE BESPREKEN EN AAN TE PAKKEN’
Wim Zweep
Wim Zweep, oprichter van ecologisch adviesbureau Elmekz uit Groningen en ontwikkelaar van de basiscursus stedelijk viswater, signaleert dat water in de stad de laatste jaren fors onder druk staat. “De waterkwaliteit holt werkelijk achteruit en de problematiek kent vele gezichten. Soms is door achterstallig onderhoud een dikke sliblaag ontstaan waardoor het water heel ondiep is, terwijl elders invasieve exotische waterplanten – maar vaak ook kroos – vooral voor hardnekkige overlast zorgen. Zo ontstaan problemen met de doorstroming, biodiversiteit en de bevaar- en bevisbaarheid. Ook de sportvisserij lijdt dus onder problemen met stedelijk water.”
MAATWERK VEREIST
Zweep zette samen met Sportvisserij Groningen Drenthe de cursus stedelijk waterbeheer op om gemeenten, waterbeheerders en hengelsportverenigingen een helpende hand te bieden. “Vaak kun je met relatief simpele ingrepen al hele mooie resultaten boeken, mits je weet wat je wel én juist niet moet doen”, legt hij uit. “Die keuzes zijn altijd maatwerk omdat elk watersysteem zijn eigen specifieke kenmerken heeft. Om dat plaatje voor een bepaald gebied compleet te krijgen, zul je altijd met alle betrokken partijen om de tafel moeten: de gemeente, het waterschap, de belangenbehartiging voor de sportvisserij en de terreinbeheerders.”
STEEDS BEKENDER
Ter promotie van de cursus maakte Zweep begin 2023 samen met Sportvisserij Groningen Drenthe een rondje langs de velden bij hengelsportverenigingen en hun ‘waterpartners’. Zweep: “Al snel kregen we de gemeente Groningen enthousiast, daarna volgden er nog vijf (Assen, Eemsdelta, Westerkwartier, Tynaarlo en Aa & Hunze, red.). Na elke cursus waren de reacties louter positief. Dat Houten zich onlangs ook aanmeldde, stemt me blij en trots.
Martin Hoorweg
>> OOG VOOR VIS EN SPORTVISSERIJ
“Waterbeheerders hebben nog steeds niet altijd oog voor de vis en de sportvisserij”, zegt Martin Hoorweg, algemeen bestuurslid viswaterbeheer bij de Algemene Utrechtse Hengelaars Vereniging. “Om het (sport)visbelang op hun agenda te houden werken we graag actief samen met onze ‘waterpartners’ – met name de gemeente Houten en hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. We zijn dan ook blij dat we deze cursus gezamenlijk kunnen volgen. Om verzekerd te zijn van voldoende aandacht voor vis en sportvisserij in het programma, is de inhoud afgestemd met onze vereniging en Sportvisserij MidWest Nederland.”
VOLWAARDIG ‘WATERPARTNER’
“Sportvissers zijn de ogen en oren langs de waterkant”, vervolgt Hoorweg. “Vaak zien zij als eerste wanneer een bepaalde invasieve exoot begint te woekeren, oevers afkalven of als ergens vissterfte optreedt – waarna ze direct alarm slaan bij de waterbeheerder. Door onze deelname aan deze cursus willen we nog eens onderstrepen dat we een volwaardig partner in het waterbeheer zijn. Natuurlijk willen we ook leren van de cursus en bovendien goed luisteren naar de visie, belangen en ambities van onze partners. Want hun keuzes zijn van grote invloed op het beheer van wateren en daarmee ook op de aanwezige vis en sportvisserijmogelijkheden.”
ECOLOGISCH MAAIBEHEER
Gevraagd naar een concreet voorbeeld noemt Hoorweg het maaibeheer voor een gegraven slotenstelsel met nauwelijks onderwaterstructuren. “Vaak moet dat maaien beleidsmatig wel ecologisch verantwoord gebeuren (bijvoorbeeld door het uitsluitend buiten de zomermaanden te doen), maar wordt in de uitvoering puur naar waterafvoer gekeken. Dan komt die maaiboot alsnog in juni langs en zijn alle schuilplaatsen voor jongbroed in één klap weg. Wij zien graag dat onze partners visvriendelijk waterbeheer – bijvoorbeeld het plaatsen van vissenbossen – in álle lagen van de organisatie omarmen. We zijn dan ook blij dat alle partijen zowel beleidsmensen als uitvoerend medewerkers naar de cursus sturen.”
Het maaibeheer in stadswater moet ecologisch verantwoord plaatsvinden zodat de visstand hier geen schade van ondervindt.
Het laat zien dat de cursus breder bekend is geraakt en aanslaat bij de doelgroep. Daar gaan zowel het stadswater alsook de sportvisserij in ons land van profiteren.”
THEORIE ÉN PRAKTIJK
Zweep legt uit dat de cursus twee dagen beslaat, elk met een ochtend- en middagdeel. De ochtend bestaat uit theorie over waterinrichting, -onderhoud en -beheer, ’s middags gaan de deelnemers naar buiten om met eigen ogen een ‘casus’ te zien. “Zo leren we ze wat cruciale aspecten zijn voor gezond stedelijk water. Bijvoorbeeld een gevarieerde onderwaterstructuur, maar ook doordacht maaibeheer en een slimme inrichting van oevers. Hoge bomen moeten bijvoorbeeld minimaal vijf meter van het water af staan om bladinval tegen te gaan. Zo voorkom je dat je vaak moet gaan baggeren.”
SAMENWERKEN
Het samenbrengen van ‘waterpartijen’ is voor Zweep een belangrijke bijvangst van de cursus. “Van terreinbeheerders tot ecologen en van beleidsmedewerkers tot onderhoudspartijen: de cursus dwingt iedereen min of meer om problemen niet door te schuiven, maar samen te bespreken en aan te pakken. Zoals het ook hoort, omdat je samen verantwoordelijk bent voor het water. Vaak vloeien uit de cursus initiatieven en samenwerkingen voort die concreet met problemen aan de slag gaan. In Groningen is bijvoorbeeld een speciaal team opgericht voor de aanpak van invasieve exoten en zijn verspreid door de provincie nieuwe visplekken gerealiseerd. Binnen de gemeente Groningen worden vier stadsvijvers gebaggerd en zijn diverse natuurvriendelijke oevers aangelegd. Dat zijn mooie resultaten die gezamenlijk tot stand zijn gekomen.”
Bram Kortink
>> BREDE INSTEEK & SAMENWERKING
Bram Kortink, technisch medewerker stedelijk water bij de gemeente Houten werd door Wim Zweep via LinkedIn benaderd over de cursus stedelijk waterbeheer. “Hij vroeg me of dat ook niet iets voor ons was? Het concept had ik al voorbij zien komen en ik wist dat eerdere deelnemers positief waren. De brede insteek van de cursus en het betrekken van alle lokale ‘waterpartijen’ spraken mij ook aan. Toen bleek dat er niet alleen in onze organisatie veel animo was voor deelname, maar ook de Algemene Utrechtse Hengelaars Vereniging en hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden enthousiast waren meldden we ons gezamenlijk aan.”
VAN ELKAAR LEREN
Kortink verwacht veel van de theorielessen over zaken als het belang van verschillende soorten waterplanten, het beheer van exoten ten behoeve van beschermde flora en fauna en de herkenning van invasieve exoten en vissterfte. “Maar behalve kennis vraagt stedelijk waterbeheer ook om nauwe samenwerking met je partners – in ons geval vooral het waterschap en de hengelsport. Dat onderwerpen tijdens de cursus via verschillende invalshoeken worden behandeld, vraagt om ‘samenwerking’ tussen de verschillende disciplines en partners. Ik kijk er naar uit om in de cursus te leren van elkaars inzichten en ervaringen. Hopelijk gaan we inzien aan welke knoppen we kunnen draaien om samen nog meer kansen voor gezond stadswater te gaan benutten.”
PRAKTIJKVOORBEELDEN
Maar liefst twaalf mensen – waaronder groen-, water- en beleidsmedewerkers – doen namens de gemeente Houten mee aan de twee cursusdagen medio september. Kortink: “Naast de theorielessen in de ochtend, kijk ik vooral ook uit naar het middagprogramma. Dan gaan we met zijn allen naar buiten om een bepaalde ‘casus’ te bekijken. Denk aan een vijver met veel ongelijkbladig vederkruid, een sloot vol kroos en een voorheen kraakhelder water waar om onduidelijke redenen vertroebeling is ontstaan. Het fysieke bezoek aan dit soort plekken gaat zeker helpen om de cursus voor alle deelnemers herkenbaar en tastbaar te maken.”
Stadswater heeft vaak speciale zorg en aandacht nodig om de waterkwaliteit en de visstand gezond te houden. De cursus stedelijk waterbeheer reikt waterbeheerders en -gebruikers, waaronder hengelsportverenigingen, kennis en praktische handvatten aan. Samen met de gemeente Houten en hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden meldde ook de Algemene Utrechtse Hengelaars Vereniging (AUHV) zich onlangs voor de cursus aan.
TEKST: BARD BORGER > BEELD: JANNY BOSMAN & SPORTVISSERIJ NEDERLAND
MET DE CURSUS STEDELIJK WATERBEHEER
MEER ‘VISVRIENDELIJK’ STADSWATER creËren
onderzoek
‘DE CURSUS DWINGT ALLE BETROKKEN PARTIJEN OM PROBLEMEN NIET DOOR TE SCHUIVEN, MAAR SAMEN TE BESPREKEN EN AAN TE PAKKEN’
Wim Zweep
Wim Zweep, oprichter van ecologisch adviesbureau Elmekz uit Groningen en ontwikkelaar van de basiscursus stedelijk viswater, signaleert dat water in de stad de laatste jaren fors onder druk staat. “De waterkwaliteit holt werkelijk achteruit en de problematiek kent vele gezichten. Soms is door achterstallig onderhoud een dikke sliblaag ontstaan waardoor het water heel ondiep is, terwijl elders invasieve exotische waterplanten – maar vaak ook kroos – vooral voor hardnekkige overlast zorgen. Zo ontstaan problemen met de doorstroming, biodiversiteit en de bevaar- en bevisbaarheid. Ook de sportvisserij lijdt dus onder problemen met stedelijk water.”
MAATWERK VEREIST
Zweep zette samen met Sportvisserij Groningen Drenthe de cursus stedelijk waterbeheer op om gemeenten, waterbeheerders en hengelsportverenigingen een helpende hand te bieden. “Vaak kun je met relatief simpele ingrepen al hele mooie resultaten boeken, mits je weet wat je wel én juist niet moet doen”, legt hij uit. “Die keuzes zijn altijd maatwerk omdat elk watersysteem zijn eigen specifieke kenmerken heeft. Om dat plaatje voor een bepaald gebied compleet te krijgen, zul je altijd met alle betrokken partijen om de tafel moeten: de gemeente, het waterschap, de belangenbehartiging voor de sportvisserij en de terreinbeheerders.”
STEEDS BEKENDER
Ter promotie van de cursus maakte Zweep begin 2023 samen met Sportvisserij Groningen Drenthe een rondje langs de velden bij hengelsportverenigingen en hun ‘waterpartners’. Zweep: “Al snel kregen we de gemeente Groningen enthousiast, daarna volgden er nog vijf (Assen, Eemsdelta, Westerkwartier, Tynaarlo en Aa & Hunze, red.). Na elke cursus waren de reacties louter positief. Dat Houten zich onlangs ook aanmeldde, stemt me blij en trots.
“Waterbeheerders hebben nog steeds niet altijd oog voor de vis en de sportvisserij”, zegt Martin Hoorweg, algemeen bestuurslid viswaterbeheer bij de Algemene Utrechtse Hengelaars Vereniging. “Om het (sport)visbelang op hun agenda te houden werken we graag actief samen met onze ‘waterpartners’ – met name de gemeente Houten en hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. We zijn dan ook blij dat we deze cursus gezamenlijk kunnen volgen. Om verzekerd te zijn van voldoende aandacht voor vis en sportvisserij in het programma, is de inhoud afgestemd met onze vereniging en Sportvisserij MidWest Nederland.”
VOLWAARDIG ‘WATERPARTNER’
“Sportvissers zijn de ogen en oren langs de waterkant”, vervolgt Hoorweg. “Vaak zien zij als eerste wanneer een bepaalde invasieve exoot begint te woekeren, oevers afkalven of als ergens vissterfte optreedt – waarna ze direct alarm slaan bij de waterbeheerder. Door onze deelname aan deze cursus willen we nog eens onderstrepen dat we een volwaardig partner in het waterbeheer zijn. Natuurlijk willen we ook leren van de cursus en bovendien goed luisteren naar de visie, belangen en ambities van onze partners. Want hun keuzes zijn van grote invloed op het beheer van wateren en daarmee ook op de aanwezige vis en sportvisserijmogelijkheden.”
ECOLOGISCH MAAIBEHEER
Gevraagd naar een concreet voorbeeld noemt Hoorweg het maaibeheer voor een gegraven slotenstelsel met nauwelijks onderwaterstructuren. “Vaak moet dat maaien beleidsmatig wel ecologisch verantwoord gebeuren (bijvoorbeeld door het uitsluitend buiten de zomermaanden te doen), maar wordt in de uitvoering puur naar waterafvoer gekeken. Dan komt die maaiboot alsnog in juni langs en zijn alle schuilplaatsen voor jongbroed in één klap weg. Wij zien graag dat onze partners visvriendelijk waterbeheer – bijvoorbeeld het plaatsen van vissenbossen – in álle lagen van de organisatie omarmen. We zijn dan ook blij dat alle partijen zowel beleidsmensen als uitvoerend medewerkers naar de cursus sturen.”
>> OOG VOOR VIS EN SPORTVISSERIJ
Martin Hoorweg
Het maaibeheer in stadswater moet ecologisch verantwoord plaatsvinden zodat de visstand hier geen schade van ondervindt.
Het laat zien dat de cursus breder bekend is geraakt en aanslaat bij de doelgroep. Daar gaan zowel het stadswater alsook de sportvisserij in ons land van profiteren.”
THEORIE ÉN PRAKTIJK
Zweep legt uit dat de cursus twee dagen beslaat, elk met een ochtend- en middagdeel. De ochtend bestaat uit theorie over waterinrichting, -onderhoud en -beheer, ’s middags gaan de deelnemers naar buiten om met eigen ogen een ‘casus’ te zien. “Zo leren we ze wat cruciale aspecten zijn voor gezond stedelijk water. Bijvoorbeeld een gevarieerde onderwaterstructuur, maar ook doordacht maaibeheer en een slimme inrichting van oevers. Hoge bomen moeten bijvoorbeeld minimaal vijf meter van het water af staan om bladinval tegen te gaan. Zo voorkom je dat je vaak moet gaan baggeren.”
SAMENWERKEN
Het samenbrengen van ‘waterpartijen’ is voor Zweep een belangrijke bijvangst van de cursus. “Van terreinbeheerders tot ecologen en van beleidsmedewerkers tot onderhoudspartijen: de cursus dwingt iedereen min of meer om problemen niet door te schuiven, maar samen te bespreken en aan te pakken. Zoals het ook hoort, omdat je samen verantwoordelijk bent voor het water. Vaak vloeien uit de cursus initiatieven en samenwerkingen voort die concreet met problemen aan de slag gaan. In Groningen is bijvoorbeeld een speciaal team opgericht voor de aanpak van invasieve exoten en zijn verspreid door de provincie nieuwe visplekken gerealiseerd. Binnen de gemeente Groningen worden vier stadsvijvers gebaggerd en zijn diverse natuurvriendelijke oevers aangelegd. Dat zijn mooie resultaten die gezamenlijk tot stand zijn gekomen.”
Bram Kortink, technisch medewerker stedelijk water bij de gemeente Houten werd door Wim Zweep via LinkedIn benaderd over de cursus stedelijk waterbeheer. “Hij vroeg me of dat ook niet iets voor ons was? Het concept had ik al voorbij zien komen en ik wist dat eerdere deelnemers positief waren. De brede insteek van de cursus en het betrekken van alle lokale ‘waterpartijen’ spraken mij ook aan. Toen bleek dat er niet alleen in onze organisatie veel animo was voor deelname, maar ook de Algemene Utrechtse Hengelaars Vereniging en hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden enthousiast waren meldden we ons gezamenlijk aan.”
VAN ELKAAR LEREN
Kortink verwacht veel van de theorielessen over zaken als het belang van verschillende soorten waterplanten, het beheer van exoten ten behoeve van beschermde flora en fauna en de herkenning van invasieve exoten en vissterfte. “Maar behalve kennis vraagt stedelijk waterbeheer ook om nauwe samenwerking met je partners – in ons geval vooral het waterschap en de hengelsport. Dat onderwerpen tijdens de cursus via verschillende invalshoeken worden behandeld, vraagt om ‘samenwerking’ tussen de verschillende disciplines en partners. Ik kijk er naar uit om in de cursus te leren van elkaars inzichten en ervaringen. Hopelijk gaan we inzien aan welke knoppen we kunnen draaien om samen nog meer kansen voor gezond stadswater te gaan benutten.”
PRAKTIJKVOORBEELDEN
Maar liefst twaalf mensen – waaronder groen-, water- en beleidsmedewerkers – doen namens de gemeente Houten mee aan de twee cursusdagen medio september. Kortink: “Naast de theorielessen in de ochtend, kijk ik vooral ook uit naar het middagprogramma. Dan gaan we met zijn allen naar buiten om een bepaalde ‘casus’ te bekijken. Denk aan een vijver met veel ongelijkbladig vederkruid, een sloot vol kroos en een voorheen kraakhelder water waar om onduidelijke redenen vertroebeling is ontstaan. Het fysieke bezoek aan dit soort plekken gaat zeker helpen om de cursus voor alle deelnemers herkenbaar en tastbaar te maken.”
>> BREDE INSTEEK & SAMENWERKING
Bram Kortink
